%20(1).jpg)
Begrazing op de kwelder
De koeien zijn door boer Corné Zorgdrager losgelaten
op de kwelder; de eerste stap in uitvoering Boschplaatvisie.
Welkom koeien
Sinds deze week lopen er zo’n twintig koeien op een deel van de Boschplaat. Tot eind oktober begrazen de runderen, die van een Terschellinger biologische boer zijn, de kwelder. Daarmee leveren ze een belangrijke bijdrage aan het herstel van de Boschplaat.
Boer Corné Zorgdrager laat zijn koeien los.
Het is een bijzonder moment: voor het eerst lopen er koeien langs de Stuifdijk op de Boschplaat. Eerst verkennen de dieren nieuwsgierig hun nieuwe onderkomen, daarna wijten ze zich al gauw vol overtuiging aan de taak waarvoor ze naar de Boschplaat zijn gekomen: grazen. De komende maanden mag de kudde zich te goed doen aan alles wat er op de kwelder groeit. Dat is niet alleen fijn voor de dieren, maar is ook nog eens goed voor de kwelder. De koeien lopen namelijk op een sterk verruigd gedeelte van de Boschplaat. Riet en hoge grassen hebben er kenmerkende kwelderplanten als lamsoor, zeeaster en kattendoorn verdrongen. Als gevolg daarvan blijven insecten als de schorzijdebij en verschillende broedvogelsoorten weg.
Om deze ontwikkeling een halt toe te roepen, werd de afgelopen jaren de Boschplaatvisie ontwikkeld. Een serie maatregelen moet de dynamiek in het Terschellinger natuurgebied terugbrengen, de biodiversiteit versterken en het gebied weerbaarder maken tegen klimaatverandering. De inzet van koeien is één van die maatregelen én de eerste stap in de uitvoering van de Boschplaatvisie.
Sinds deze week lopen er zo’n twintig koeien op een deel van de Boschplaat. Tot eind oktober begrazen de runderen, die van een Terschellinger biologische boer zijn, de kwelder. Daarmee leveren ze een belangrijke bijdrage aan het herstel van de Boschplaat.
Een idee van de eilanders
Joeri Lamers, boswachter bij Staatsbosbeheer op Terschelling, vertelt dat het de eilanders waren die het idee voor de begrazing opperden: “Toen we in 2017 en 2018 de Boschplaatvisie ontwikkelden, stelden veel eilanders voor om de verruigde kwelders van de Boschplaat te laten begrazen door vee. Geen gek idee, want op De Groede, een ander deel van de Boschplaat, grazen al meer dan honderd jaar koeien van Terschellinger boeren. Daar heeft de inzet van vee een positief effect op de plantengroei.”
“Dankzij de begrazing komt de dynamiek sneller terug in het gebied”
Maar past begrazing wel in een gebied waarin, zoals in de Boschplaatvisie wordt benadrukt, de natuur juist de vrije hand krijgt? “Het is inderdaad de bedoeling dat de natuur op de Boschplaat zichzelf gaat verjongen en vanzelf ophoogt door de afzetting van zand en slib. Door het gebied eerst een aantal jaren te laten begrazen, helpen we die ontwikkeling op gang. Als de vegetatie kort is, stuift het zand makkelijker over het gebied heen en ontstaat dus sneller de dynamiek die we zo graag op de Boschplaat willen terugbrengen.”
Koeien meest geschikt
Het was ecoloog Peter Esselink die Joeri en zijn collega’s adviseerde om te kiezen voor begrazing door koeien. Peter deed onderzoek naar natuurbeheer door middel van begrazing op kwelders in Noord-Friesland Buitendijks en in de Dollard. “Bij de keuze tussen runderen, paarden of eventueel schapen, hebben runderen over het algemeen het meest gunstige effect op de biodiversiteit op een kwelder.”
“Schapen zijn kieskeurig. Ze eten sommige plantensoorten zo graag, dat ze die soort bijna helemaal onderdrukken. Paarden zijn dan weer echte alleseters, maar geen herkauwers. Ze kunnen de hele dag in beweging zijn. Daardoor is het risico op vertrapping en het verlies van nesten en kuikens van broedvogels groter. Ook sommige plantensoorten zijn gevoelig voor vertrapping. Runderen zitten ertussenin: ze zijn minder kieskeurig dan schapen en vertrappen de bodem minder.”
Kudde van boer Corné Zorgdrager
Koeien moesten er komen dus, daar op de kwelders van de Boschplaat. Staatsbosbeheer deed een uitvraag onder alle eilander boeren: wie het zag zitten om zijn of haar dieren in het gebied te laten grazen én voldeed aan een aantal voorwaarden, kon zich aanmelden. Uiteindelijk viel de keuze op biologische boer Corné Zorgdrager, die een melkveehouderij met zo’n 120 koeien heeft. “De begrazing van de kwelder past goed binnen ons bedrijf”, vertelt hij. “We hebben een extensieve melkveehouderij, wat betekent dat we relatief weinig dieren hebben in verhouding tot de hoeveelheid grond die we beheren. Ook bemesten we relatief weinig. Nu we een aantal dieren op de Boschplaat kunnen laten grazen, kunnen we nog iets verder extensiveren.”
De kudde van Corné is geschikt voor het leven op de kwelder: de boer kruist bewust verschillende koeienrassen met elkaar. “Daardoor zijn onze koeien sterk en goed bespierd. Ook op een kwelder, waar het voedselaanbod doorgaans toch wat schraler is dan in een vette weide, redden ze zich prima.” De komende twaalf jaar mag Corné van half juli tot eind oktober zijn vee op de Boschplaat laten grazen. Zestig hectare hebben de dieren er in totaal tot hun beschikking – dit jaar krijgen ze toegang tot het complete terrein, de jaren hierna zullen ze steeds een deel ervan begrazen.
“Onze koeien redden zich prima op de kwelder”
Gunstig voor biodiversiteit en broedvogels
Die afwisseling tussen de verschillende delen van de kwelder is een bewuste keuze. Ecoloog Peter: “Dit eerste jaar doen de dieren zich tegoed aan de bestaande, veelal volwassen vegetatie. Zo ontstaat ruimte voor jonge aanwas – ook voor plantensoorten die anders weggeconcurreerd zouden worden andere soorten.” In de jaren erna zullen de dieren waarschijnlijk de voorkeur zullen geven aan plekken met jonge vegetatie, terwijl ze andere delen van het terrein juist met rust laten. “Zo ontstaat een gevarieerd gebied waarin veel plant- en diersoorten zich thuis voelen.”
“Eerst eten de koeien bestaande vegetatie, daarna juist de jonge planten”
Boswachter Joeri denkt dat de begrazing bovendien gunstig zal zijn voor broedvogels: “De Boschplaat is een belangrijk broedgebied voor talloze vogelsoorten. Veel van die soorten broeden het liefst in lage begroeiing: daarin vinden ze beschutting, maar kunnen ze ook voedsel zoeken. De laatste tijd groeiden op dit stuk kwelder vooral hoge grassen en riet, waardoor we bijvoorbeeld de wulp steeds minder zagen broeden. Nu de koeien de begroeiing korter houden, hoop ik dat weer meer vogelsoorten van de Boschplaat hun broedplaats zullen maken.”
Onderzoek naar effecten
Wat de daadwerkelijke bijdrage van de runderen zal zijn, zal de komende jaren blijken. Eerder dit jaar bracht Staatbosbeheer al de begroeiing op de Boschplaat in kaart en werd een broedvogelmonitoring uitgevoerd. Joeri: “Daardoor weten we wat er vóór de inzet van de koeien in het gebied leefde. De komende jaren houden we in de gaten hoe de biodiversiteit in het gebied zich ontwikkelt.”
Intussen richt Peter zich op de bodem van de kwelder. Want doordat de koeien over de kwelder lopen, wordt de bodem compacter. Daardoor wordt de natuurlijke hoogteontwikkeling van de kwelder geremd. Aan de hand van zes meetpunten, verspreid over het gebied, onderzoekt de ecoloog – in samenwerking met eilanders – de langetermijneffecten van de begrazing op de ophoging van de bodem.
Mooie plek
Maar voorlopig mag het vee lekker zijn gang gaan op de Boschplaat. Boswachter Joeri is blij dat de eerste stap in de uitvoering van de Boschplaatvisie is gezet, boer Corné is blij met de extra ruimte voor zijn vee. “We zullen hier regelmatig koeien naartoe brengen of juist dieren ophalen, dus ik verwacht dat ik de komende zomers veel op de Boschplaat te vinden ben. Geen straf hoor – dit is een mooie plek om wat tijd door te brengen. Zowel voor mij als de dieren.”
Fotografie: Neeke Smit
Artikel: Maartje Visser
